jarząb

(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Sorbus) rodzaj z rodziny różowatych (Rosaceae) i podrodziny jabłkowych (Maloideae) obejmujący około 80 diploidalnych gatunków w umiarkowanej strefie półkuli północnej. W Polsce pięć (sześć) gatunków. Jarząb pospolity, jarzębina (Sorbus aucuparia L.). Drzewo do 20 m wysokości. Korowina szara i długi czas gładka. Młode pędy zielonoszare, od strony nasłonecznionej brązowoszare, owłosione, starsze nagie. Pąki liściowe wydłużone, stożkowate, przylegające do długopędu, kwiatowe grubsze, osadzone na krótkopędach. Łuski pąków brązowe, gęsto owłosione. Liście pierzasto złożone, do 20 cm długości, 9-15-listkowe. Listki na brzegach piłkowane z wyjątkiem nasady, z wierzchu ciemnozielone i nagie, pod spodem sinawe i owłosione. Kwiaty w gęstych  owłosionych podbaldachach, białe, rozwijają się w maju. Owoce (rzekome rodzaju jabłkowatego) kulistawe, pomarańczowe do czerwonych. Występowanie – prawie cała Europa, z wyjątkiem południowej części Półwyspu Iberyjskiego, Azja Mniejsza, Kaukaz i zachodnia Syberia. W górach Europy do 2400 m n.p.m. (Tyrol). W Polsce na całym obszarze, od nizin po piętro subalpejskie (maks. 1550 m n.p.m. – Tatry). Gatunek o szerokiej skali ekologicznej, występujący na różnych siedliskach i w różnych zbiorowiskach leśnych. W wyższych rejonach górskich jarzębina reprezentowana jest przez podgatunek o nagich pędach, liściach i kwiatostanach – Sorbus aucuparia subsp. glabrata (Wimm. & Grab.) Cajander. Jarzab szwedzki [Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers.] Drzewo do 15 m wys. albo duży krzew. Pędy oliwkowobrązowe, połyskujące, w młodości wełnisto owłosione, później nagie. Pąki jajowate, boczne jednostronnie spłaszczone, mniejsze od pąka szczytowego. Łuski zielonkawobrązowe, na grzbietach karminowe, o brzegach brązowych i rudo owłosionych. Liście szerokojajowate do eliptycznych, 6-12 cm długości, na wierzchołku tępe lub lekko zaostrzone, w nasadzie szerokoklinowate do zaokrąglonych. Blaszki przy wierzchołku wrębne, w środkowej części klapowane, u dołu czasami prawie sieczne; dolna strona szaro, filcowato owłosiona. Kwiaty białe, w zwartych podbaldachach, rozwijają się w maju. Owoce (rzekome rodzaju jabłkowatego) elipsoidalne, pomarańczowoczerwone. Występowanie – południowa Skandynawia oraz północne i północno-wschodnie wybrzeża Bałtyku, od Polski po Finlandię. W naszym kraju południowa granica zasięgu. Nieliczne stanowiska rozproszone między Kołobrzegiem a Gdańskiem. Wiele z dawniej podawanych stanowisk już nie istnieje, a naturalność niektórych budzi wątpliwości. Lasy i zarośla na wydmach nadmorskich. Gatunek podlegający ochronie. Jarząb brekinia, brekinia, brzęk [Sorbus torminalis (L.) Crantz]. Drzewo do 25 m wysokości. Pędy oliwkowoszare, pokryte licznymi, okrągłymi przetchlinkami, w młodości omszone, później nagie. Pąki szerokojajowate, na wierzchołku zaokrąglone. Łuski zielone, brązowo obrzeżone, nagie, błyszczące. Liście szerokojajowate, do 10 cm długości, zaostrzone, z 3-5 nierówno piłkowanymi parami klap; dwie dolne klapy dłuższe od pozostałych i silnie odgięte. Blaszki skórzaste, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem jaśniejsze, nagie lub tylko na nerwach owłosione. Kwiaty w dość luźnych podbaldachach, rozwijają się w maju-czerwcu. Owoce kuliste lub jajowate, brązowe, z licznymi jasnymi przetchlinkami. Występowanie – południowa, środkowa i zachodnia Europa, Azja Mniejsza, Iran, Kaukaz i północna Afryka. W Polsce północno-wschodnia granica zasięgu. Największe skupienia stanowisk: rejon dolnej Wisły, Bory Tucholskie, okolice Trzcianki, Czarnkowa i Nakła, środkowa i południowo-wschodnia Wielkopolska, Dolny Śląsk. Siedliska żyznych lasów liściastych. Rzadki gatunek domieszkowy w grądach. Podlega ochronie. Jarząb mączny [Sorbus aria (L.) Crantz.]. Drzewo do 15 m wys. lub wysoki krzew. Liście eliptyczne, 8-12 cm długości, ostro piłkowane, od spodu trwale pokryte białym kutnerem. Owoce kuliste lub elipsoidalne, pomarańczowe lub czerwone. Gatunek wielopostaciowy występujący w górach środkowej i południowej Europy oraz w północno-zachodniej Afryce, a na terenie Polski tylko w reglu dolnym Tatr oraz w Pieninach. Podobnym taksonem jest krytyczny jarząb grecki [sorbus graeca (Spach) Kotschy] stwierdzony u nas w Pieninach. Jarzab nieszpułkowy [Sorbus chamaemespilus (L.) Crantz] – krzew do 3 m wys. o liściach eliptycznych lub odwrotniejajowatych, 3-9 cm długości, skórzastych, z wierzchu ciemnozielonych, od spodu niebieskawozielonych. Owoce kuliste lub elipsoidalne, pomarańczowo- lub szkarłatnoczerwone. Gatunek górski, środkowo- i południowoeuropejski. W Polsce znany z kilkunastu stanowisk w Tatrach. 

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Władysław Danielewicz