Mańka Karol Henryk

(historia i tradycja leśna), Karol Henryk Mańka urodził się 7 I 1915 r. na Górnym Śląsku, w Wyrach koło Katowic. Gruntowne wykształcenie ogólne uzyskał w gimnazjum klasycznym w pobliskim Mikołowie, gdzie wykładało wielu absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, przekazujących uczniom rzetelną wiedzę i umiłowanie niedawno wyzwolonej Ojczyzny. Po uzyskaniu matury studiował w latach 1934-1938 na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Tam też otrzymał tytuł magistra inżyniera leśnictwa, na podstawie rozprawy na temat huby sosny (Phellinus pini) wykonanej pod kierunkiem wybitnego fitopatologa i wielkiego patrioty, prof. Karola Zaleskiego. Po krótkim okresie pracy w Państwowej Szkole Ogrodnictwa w Poznaniu, po wybuchu II wojny światowej został zmuszony do powrotu na Śląsk, gdzie w 1940 r. odmówił podpisania volkslisty i został osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, a następnie Sachsenhausen. Po sześciu miesiącach pobytu w obozach został przekazany do sudeckiego nadleśnictwa Langwaltersdorf (dziś Unisław Śląski koło Wałbrzycha), gdzie pracował do końca wojny jako robotnik leśny. W 1945 r., po paru miesiącach pracy w Państwowym Nadleśnictwie w Pszczynie, a następnie w Leśnym Ośrodku Szkoleniowym w Kuźni Nieborowickiej koło Gliwic, otrzymał od profesora Zaleskiego propozycję zatrudnienia na stanowisku starszego asystenta w Katedrze Botaniki Ogólnej i Fitopatologii UP, w Zakładzie Chorób Roślin. Tam na nowo podjął przerwaną pracę w dziedzinie fitopatologii, której pozostał wierny do końca życia. Profesor Karol Zaleski był człowiekiem o szerokich zainteresowaniach - pod jego kierunkiem Karol Mańka zdobył wiedzę o chorobach roślin rolniczych, ogrodniczych i leśnych. Głównym przedmiotem jego badań pozostała jednak fitopatología leśna. Doktoryzował się w 1951 r. na podstawie pracy "Badania terenowe i laboratoryjne nad opieńką miodową Armillaria mellea (Vahl.) Quel." opublikowanej przez PWRiL („Prace Instytutu Badawczego Leśnictwa" nr 94, 1953). Od 1954 r. - już jako docent - kierował powołanym w tym samym roku Zakładem Fitopatologii Leśnej (późniejszą Katedrą Fitopatologii Leśnej Wyższej Szkoły Rolniczej, a następnie Akademii Rolniczej, pierwszą jednostką o tej nazwie i profilu w polskich wyższych uczelniach). Po przejściu na emeryturę swego Mistrza, profesora Zaleskiego, w latach 1961-1963 był kuratorem Katedry Fitopatologii na Wydziale Ogrodniczym WSR. Uzyskiwał kolejne tytuły i godności: profesora nadzwyczajnego (1963), profesora zwyczajnego (1970), członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk (1969) i członka rzeczywistego (1980). Podczas pracy w Wyższej Szkole Rolniczej, a następnie Akademii Rolniczej w Poznaniu, był też kierownikiem Zakładu Fitopatologii Rolnej w Instytucie Ochrony Roślin w Poznaniu (1962-1966) oraz twórcą i kierownikiem Laboratorium Podstawowych Problemów Leśnictwa i Drzewnictwa w Zakładzie Badania Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN (1975-1980). Wśród dzieł Profesora (ponad 100 rozpraw i artykułów) wyróżnia się podręcznik akademicki "Fitopatología leśna" (1960, 1976, 1981, 1992, 1998, 2005) oraz liczne tłumaczenia wybitnych podręczników na temat fitopatologii i mikrobiologii, opracowania skryptów, książek popularnonaukowych, a także haseł fitopatologicznych w słownikach i encyklopediach. Jako dydaktyk dał początek wielu przedmiotom oraz programom nauczania, wykształcił ponad 100 magistrantów i wypromował 16 doktorów, spośród których siedmioro uzyskało stopień naukowy doktora habilitowanego, a czworo także tytuł naukowy profesora. Przez dwie kadencje (1963-1969) pełnił też funkcję prorektora ds. nauczania Akademii Rolniczej. Badał problemy nowe i stosował do ich rozwiązywania własne oryginalne koncepcje badawcze. Wzbogacił znacznie wiedzę o hubie sosny (Phellinus pini) i jako pierwszy w Polsce dogłębnie zbadał opieńkową zgniliznę korzeni drzew w świerczynach górskich w Beskidach. Zastosował do pracy nad chorobą własną metodę (tzw. metodę korelacyjną), która pozwala w ciągu 2-3 lat uchwycić przebieg i narastanie lub wygasanie trwającej wiele lat epifitozy. Był to początek wprowadzanego obecnie monitoringu fitopatologicznego, który zaowocował rozeznaniem sytuacji w Beskidach i trwającą do dzisiaj przebudową tamtejszych litych drzewostanów świerkowych (niezwykle podatnych na atak opieńki ciemnej) na drzewostany mieszane, które - jako lepiej przystosowane do siedliska - znacznie bardziej są zdolne do opierania się chorobie. Tą samą metodą Profesor stwierdził wygasanie epifitozy holenderskiej choroby wiązów (Ophiostoma ulmi) w Poznaniu we wczesnych latach pięćdziesiątych. Był jednym z pierwszych, którzy dostrzegli i badali rolę środowiska w przebiegu chorób roślin, wypracowując nowe podejście badawcze do tego zagadnienia (metoda szeregów biotycznych). Było to całkowicie oryginalne osiągnięcie pozwalające określić wpływ środowiska (zwłaszcza glebowego) na wzrost grzybów i ich patogeniczność dla roślin. Umożliwiło rozeznanie w ekologii grzybów glebowych i przeprowadzenie szeroko zakrojonych badań nad środowiskowym uwarunkowaniem powstawania i przebiegu chorób roślin (m.in. huby korzeni, zgorzeli siewek sosny) oraz ochroną przed tymi chorobami. Prace nad hubą korzeni były sponsorowane przez Fundację Rockefellera, której Karol Mańka był stypendystą w 1960 r. Przez kilka miesięcy pracował wtedy w znakomitych ośrodkach naukowych w Anglii, Kanadzie oraz USA, gdzie zetknął się z badaczami pamiętającymi jeszcze pobyt w tych samych ośrodkach jego Mistrza, prof. Karola Zaleskiego (1930-1931). Wiele badań przeprowadzono też metodą szeregów biotycznych w zakresie fitopatologii rolniczej i ogrodniczej, poznając wpływ środowiska glebowego na choroby roślin uprawnych w zależności od zmianowania, sposobu uprawy gleby i odmian roślin. Wynikiem prac było m.in. stwierdzenie, że u podłoża wielu znanych, tradycyjnych w produkcji roślinnej sposobów postępowania leżą wcześniej nie odkryte mechanizmy biologiczne, a zwłaszcza współzależności między mikroorganizmami glebowymi. Profesor Karol Mańka podkreślał zawsze znaczenie metodyki w pracy badawczej wypracowując nowe w fitopatologii metody (np. izolowania zbiorowisk grzybów z różnych części środowiska glebowego czy badania stosunków biotycznych pomiędzy grzybami glebowymi) i kładąc ogromny nacisk na staranność postępowania i rzetelność w pracy badawczej. Uważał, że bez zrozumienia zagadnień fitopatologii ogólnej (opartego na solidnej wiedzy biologicznej) nie można należycie zajmować się pracą badawczą i ochroną roślin przed chorobami. Profesor upatrywał w społecznym ruchu naukowym ważny bodziec stymulujący rozwój myśli twórczej. Założone przezeń w 1971 r. Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne z jego inicjatywy zostało członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Fitopatologicznego oraz członkiem założycielem Europejskiej Fundacji Fitopatologicznej (1990). Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa przez 25 lat, a po otrzymaniu godności członka honorowego w 1996 r. został jego honorowym przewodniczącym, również twórcą i naczelnym redaktorem czasopisma naukowego „Phytopathologia Polonica". Z inicjatywy Profesora Karola Mańki powstała i działa od ponad 20 lat Komisja Nauk Leśnych i Drzewnych przy Oddziale PAN w Poznaniu, której przewodniczył do wiosny 2003 r. Za zasługi w dziedzinie nauki i dydaktyki został odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem im. Michała Oczapowskiego (Wydz. V PAN), Medalem im. Karola Linneusza (Szwecja) oraz Złotą Honorową Odznaką Polskiego Towarzystwa Leśnego. Akademia Rolnicza nadała mu w 1996 r. tytuł doktora honoris causa. Obdarzony został też godnością honorowego przewodniczącego Komitetu Nauk Leśnych PAN. Profesor Karol Henryk Mańka zmarł 29 X 2003 r. w Poznaniu i został pochowany na cmentarzu parafialnym Św. Jana Vianneya przy ul. Lutyckiej.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Małgorzata Mańka - Karol Henryk Mańka (1915-2003). W: Dzieje akademickich studiów leśnych w Poznaniu 1919-2009. Wyd. Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 2009.