olsza

(botanika leśna, drzewa i krzewy leśne), (Alnus) rodzaj z rodziny brzozowatych (Betulaceae) obejmujący około 35 gatunków, głównie w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Polsce trzy gatunki. Olsza czarna [Alnus glutinosa (L.) Gaertn.]. Drzewo do 35 m wysokości. Pień prosty, przypominający strzałę iglastych. Korowina ciemnoszara, w młodości gładka, pokryta licznymi wypukłymi przetchlinkami, u starszych drzew tafelkowato spękana. Pąki na trzonkach, lekko odstające od pędów, z 2 łuskami. Liście owalne lub odwrotnie jajowate, rzadziej okrągławe, zwykle na szczycie wycięte; na brzegu płytko klapowane i podwójnie ząbkowane; pod spodem z kępkami żółtawych włosków w kątach nerwów. Kwiaty rozdzielnopłciowe, rozwijają się w sierpniu (kwitnie wczesną wiosną, przed rozwojem liści). Kotkowate kwiatostany męskie po 3-4 na wierzchołkach pędów. Kotki żeńskie na wyraźnych szypułkach. Owoce (orzeszki) zebrane w nibyszyszeczkach, osadzonych także na szypułkach. Występowanie – prawie cała Europa (bez najbardziej północnych rejonów Półwyspu Skandynawskiego) oraz zachodnia Azja i północna Afryka, w górach do 1800 m n.p.m. W Polsce gatunek pospolity na niżu, osiągający granicę pionowego rozmieszczenia na wys. 500-550 m n.p.m, tylko sporadycznie wyżej. Jako gatunek lasotwórczy o. czarna występuje najczęściej na siedliskach lekko zabagnionych, głównie w łęgach jesionowo-olszowych, oraz na siedliskach bagiennych – w olsach. Znosi stagnowanie wody i okresowe zalewy dzięki zdolności do wytwarzania korzeni przybyszowych u nasady pnia. Olsza szara [Alnus incana (L.) Moench]. Drzewo do 20 m wysokości. Pień mniej regularny niż u gatunku poprzedniego. Korowina gładka, popielatoszara. Pędy omszone. Pąki przylegające do pędów, osadzone na krótkich trzonkach. Liście szerokoeliptyczne lub jajowate; na szczycie zaostrzone, u nasady zaokrąglone lub szeroko klinowate; na brzegach lekko wrębne lub płytko klapowane; z wierzchu szarozielone, początkowo omszone, potem nagie, pod spodem owłosione, sine. Kotki żeńskie i  nibyszyszeczki siedzące. Zasięg podgatunku typowego (Alnus incana subsp. incana) rozdzielony jest na dwie części: północną – nizinną (Skandynawia, północne obszary Niżu Wschodnioeuropejskiego, zachodnia część Niżu Zachodnioeuropejskiego) i południową – górską (góry środkowej i południowej Europy oraz Kaukaz). Najwyższe stanowiska na Kaukazie do 2000 m n.p.m.. W Polsce gatunek górski (maks. do 1250 m n.p.m.) z rozproszonymi stanowiskami na niżu, które w północno-wschodnich regionach kraju nawiązują do północnej (borealnej) części zasięgu. W górach występuje przeważnie wzdłuż potoków, na niżu zwykle w dolinach rzek oraz na torfowiskach niskich. Jest drzewem lasotwórczym w nadrzecznej olszynie górskiej. Ma mniejsze wymagania pod względem wilgotności gleby niż olsza czarna i znosi tylko krótkookresowe zalewy. Olsza zielona, kosa olcha [Alnus viridis (Chaix) DC.]. Krzew do 3 m wysokości. Pąki okryte wieloma łuskami, siedzące. Liście jajowate albo eliptyczne, na szczycie zaostrzone, u nasady szerokoklinowate lub zaokrąglone, ostro i gęsto piłkowane; pod spodem jasnozielone, zwykle nagie, tylko czasami z rzadkim owłosieniem na nerwach. Kwiatostany męskie widoczne jesienią i zimą, żeńskie natomiast ukryte w pąkach i ukazują się wiosną wraz z rozwojem liści (podobnie jak u brzóz). Nibyszyszeczki małe, na cienkich trzonkach. Występowanie – góry środkowej i południowej Europy, głównie Alpy i Karpaty, do 2800 m n.p.m. W Polsce tylko Bieszczady Zachodnie, głównie w piętrze połonin, miejscami gatunek wkraczający na położone niżej dawne łąki i pastwiska.

ŹRÓDŁO (AUTOR)

Władysław Danielewicz